De vrouw die eigenhandig de democratie van Guatemala saboteert

María Consuelo Porras procureur-generaal De president van Guatemala boekt in zijn eerste jaar beperkte successen. Dat zijn agenda niet volledig van de grond komt, is aan een even machtige als corrupte tegenstreefster te wijten.

Een verwachte economische groei van 4 procent. Verbetering van de bedroevende infrastructuur in het land. Een historisch laag moordcijfer. De pluspunten in het eerste jaar van de centrumlinkse Guatemalteekse president Bernardo Arévalo zijn talrijk. Toch is ruim 60 procent van de stemmers, die hem in 2023 aan een verrassende verkiezingswinst hielpen, ontevreden. Arévalo weet namelijk andere campagnebeloftes, met name op het gebied van corruptiebestrijding en goed bestuur, niet waar te maken.

Dat komt met name door één vrouw: Consuelo Porras, de hoogste openbaar aanklager in het land, die een juridische klopjacht op de president en zijn partij leidt. Sinds Arévalo als anti-establishment-kandidaat de presidentsverkiezingen won, is hij doelwit. Hij wil de corrupte, steenrijke zakelijke en bestuurlijke elite aanpakken die Porras juist verdedigt.

Na de verkiezing van Arévalo probeerde het kantoor van Porras met juridische aanvallen te voorkomen dat hij geïnstalleerd werd. Dat leidde tot binnenlandse protesten en enorme diplomatieke druk, onder meer vanuit Europa en de VS, om te zorgen dat de democratisch gekozen president aan de macht zou komen.

Strijd voortgezet

Na het aantreden van Arévalo heeft Porras haar strijd geïntensiveerd, met dertien aanklachten en zes pogingen zijn presidentiële immuniteit op te heffen. Dat Porras ondanks haar ramkoers nog in het zadel zit, is mede omdat Arévalo alles volgens het boekje wil doen, teneinde een politieke crisis in het instabiele land te voorkomen. Een president in Guatemala mag niet zomaar de procureur-generaal ontslaan. Twee verzoeken aan het Hooggerechtshof om haar immuniteit op te heffen zijn tot dusver nog zonder succes: Porras heeft zowel in dit hof als in het Constitutionele Hof bondgenoten. Hoewel het haar nog niet is gelukt de president te laten afzetten, is de positie van Arévalo en zijn partij wel verzwakt door de constante reeks juridische aanvallen. De oppositie in Guatemala grijpt die aan om Arévalo’s hervormingen te dwarsbomen. De geloofwaardigheid van de regering raakt beschadigd bij de gewone stemmer. En de loyale, inheemse leiders, die altijd achter Arévalo stonden, beginnen zich te beklagen over zijn gebrek aan daadkracht.

Een ijzeren houdgreep

Porras hoort bij een groep rechtse magistraten die carrière maakten dankzij goede connecties. Ondanks een gebrek aan ervaring werd ze rechter in het Constitutioneel Hof van Guatemala.

Haar loyaliteit werd in 2018 beloond toen de toenmalige president Morales, wiens presidentschap geplaagd werd door beschuldigingen van corruptie, haar benoemde tot de hoogste openbaar aanklager van het land. Ze hief vrijwel meteen een VN-missie tegen corruptie op, die belangrijke resultaten had geboekt bij de bestrijding van criminaliteit. Haar termijn werd in 2024 verlengd, door de eveneens wegens corruptie onderzochte president Alejandro Giammatei.

„Tijdens haar ambtsperiode heeft Porras herhaaldelijk anticorruptieonderzoeken in Guatemala belemmerd om haar politieke bondgenoten te beschermen en ongepaste politieke gunsten te verkrijgen”, schreef het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken in een felle reactie op de verlenging van haar termijn. Rechters, andere aanklagers, advocaten: wie corruptie onderzocht van prominenten uit het kamp van Porras, werd zelf doelwit.

De positie van Consuelo Porras is ijzersterk. Juist omdat ze lijkt te vervolgen wie ze maar wil, met op weinig gebaseerde aanklachten, durven politici van buiten de partij van Arévalo hun vingers niet aan het OM te branden. Voor de president lijkt er weinig anders op te zitten dan wachten tot Porras’ termijn verloopt, in 2026. Alleen heeft de president geen zeggenschap over de opvolging. Verder moet Arévalo hopen dat de druk van buitenaf op Porras groot blijft, in de hoop dat ze aan macht inboet. Eerder dit jaar hekelden mensenrechtenorganisaties de politieke vervolgingen door Porras, met name van activistische leiders die meededen aan anti-regeringsprotesten in 2023. Die protesten hielpen Arévalo in zijn politieke loopbaan.

„Politieke opsluiting wordt gebruikt om sociale organisaties, inheemse leiders, journalisten en rechters te terroriseren, zodat ze bang zijn om de misstanden die in het land plaatsvinden aan te klagen”, zei een inheemse advocaat. Zeker tachtig journalisten, activisten en aanklagers zijn Guatemala ontvlucht uit angst te worden opgesloten. Tientallen anderen worden met vage aanklachten vastgehouden.

Corrupt Persoon van het Jaar

De ngo Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) riep Porras in 2023 uit tot Corrupt Person of the Year, een titel die eerder was toegekend aan onder meer de presidenten Vladimir Poetin (Rusland) en Rodrigo Duterte (Filippijnen). „Porras heeft een rechtse politieke elite beschermd die fortuin heeft gemaakt door wijdverspreide corruptie en banden met drugskartels”, schreef de organisatie. Arévalo lijkt steun in het buitenland te zoeken om zijn machtspositie te versterken. De centrumlinkse president kan goed overweg met de regering-Trump, mede door eisen op het gebied van migratie en Amerikaanse uitzettingsvluchten in te willigen. Dat Porras in de VS op de sanctielijst staat vanwege corruptie, zal hem verder helpen. Arévalo zal buitenlandse bondgenoten de komende jaren hard nodig hebben, want in eigen land heeft hij vijanden genoeg.